Pigułka informacyjna o osobach z niepełnosprawnością narządu słuchu została przygotowana z myślą o społeczności akademickiej Uniwersytetu Bielsko-Bialskiego. Zawiera krótkie bloki informacyjne skierowane do wykładowców, pracowników i studentów.

Celem tego zestawienia jest dostarczenie aktualnej i syntetycznej wiedzy o osobach z niepełnosprawnością słuchową oraz zaproszenie do dialogu na temat dostępności.

Jak mówić o osobach z niepełnosprawnością słuchową?

Osoba z niepełnosprawnością słuchową, osoba z trudnościami w słyszeniu, osoba niesłysząca, osoba Głucha (z dużej litery, gdy mówimy o przynależności do grupy kulturowej), osoba głucha, osoba słabosłysząca, osoba z niepełnosprawnością narządu słuchu, osoba z niepełnosprawnością narządu zmysłu, osoba z doświadczeniem utraty słuchu, osoba o szczególnych potrzebach.

Jakich określeń unikać?

Głuchoniemy, upośledzony słuchowo, inwalida, cierpiący na głuchotę.

Ważne: Jeżeli nie jesteś pewien jak zwracać się do konkretnej osoby, zapytaj ją.

Część osób Głuchych nie postrzega siebie jako osoby z niepełnosprawnością, lecz jako osoby tworzące mniejszość kulturowo-etniczną. Osoby Głuche mają swój język (język migowy). Mają zdolność korzystania z aparatu mowy. Z tego względu nie jest właściwym określanie tej grupy osób jako głuchonieme.

Język wyraża Twoje nastawienie do danej osoby. Bądź uważny i empatyczny. Pamiętaj, że rozmawiasz z osobą lub mówisz o osobie, której tylko jedną z cech jest niepełnosprawność. Nadal jednak w człowieczeństwie i godności jesteście tacy sami – równi w prawach i obowiązkach jako ludzie.

Czy na naszej uczelni są osoby z niepełnosprawnością słuchową?

Oczywiście. Osoby takie mogą mieć trudności ze słyszeniem w jednym uchu lub w obu. Niepełnosprawność narządu słuchu, podobnie jak każda inna, może ograniczać funkcjonowanie danej osoby w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym.

Osoby w tej grupie mogą doświadczyć utraty słuchu w ciągu życia np. z powodu urazu, narażenia na hałas, choroby nowotworowej, wady genetycznej, wieku lub w wyniku błędu lekarskiego. Mogą także urodzić się jako osoby głuche. Osoby, które urodziły się głuche lub utraciły słuch przed 5 rokiem życia, korzystają z innych strategii radzenia sobie niż osoby, które nabyły już zdolności lingwistyczne (językowe). Osoby, które utraciły słuch po 5 r.ż. będą w procesie rehabilitacji i adaptacji korzystać z wcześniejszej wiedzy o świecie poznanym za pomocą słuchu.

Osoby noszące aparaty słuchowe, posiadające implanty ślimakowe, osoby po udarach, z nadwrażliwością na bodźce słuchowe, mogą doświadczać barier architektonicznych oraz komunikacyjno-informacyjnych w dostępie do edukacji.

Zapamiętaj! Część osób z niepełnosprawnością słuchową może także zaliczać się do grupy osób niewidomych. Mówimy wtedy o osobach głuchoniewidomych.

Jak widzisz, osoby z tej grupy mogą się od siebie bardzo różnić i mieć różne potrzeby.

Osoba z niepełnosprawnością słuchową – kilka faktów:

• Osoby Głuche korzystają z różnych form komunikacji, np. z Polskiego Języka Migowego (PJM), systemu językowo-miganego (SJM), innych języków narodowych migowych (np. British Sign Language), alfabetu Lorma (gesty wyciskane na dłoni),
• Mogą korzystać z usługi fonogestów, usług lipspeakera lub łączyć różne formy komunikacji (odręczne pismo, pisanie na telefonie, komunikacja ustna),
• Odczytywanie mowy z ruchu warg jest bardzo trudną umiejętnością. Odczyt z ust pozwala uchwycić zaledwie 30–40% treści,
• Implant ślimakowy, aparat słuchowy nie zastąpi nigdy ucha ludzkiego. Zdrowe ucho potrafi tłumić dźwięki nieistotne i koncentrować się na tych pożądanych,
• Osoby Głuche mogą odbierać niektóre dźwięki. Na przykład dudnienie czy hałas przelatującego samolotu.
• Największą trudność sprawia im słyszenie mowy. Dźwięki potrzebne do prowadzenia rozmowy mieszczą się w zakresie 1000–3000 Hz – to właśnie ten przedział jest kluczowy dla rozumienia słów.
• Zastosowanie pętli indukcyjnej umożliwia osobie głuchej odbiór treści bezpośrednio w swoim aparacie słuchowym - bez szumów i zakłóceń,
• Motyl jest symbolem osób Głuchych.

Mocne strony studentów z niepełnosprawnością słuchową

Każda osoba z niepełnosprawnością słuchowa jest inna. Trudno więc wyodrębnić cechy charakterystyczne tej grupy.

Osoby z trudnościami w słyszeniu docierają wzrokiem, ciałem, umysłem, duchem, wyobraźnią, psychiką, gestem, mimiką, tam gdzie nie mogą dotrzeć słuchem. Dlatego mają szansę rozwinąć swoje skrzydła na przykład na kierunkach takich jak księgowość, administracja, sztuki plastyczne, sztuki teatralne, psychologia, dziennikarstwo.

Jest także spora grupa osób z niepełnosprawnościami, która uprawia sport i osiąga bardzo dobre wyniki w swoich dyscyplinach w ramach tzw. Deaflympics (Igrzysk Głuchych) np. pływanie, lekkoatletyka, siatkówka, piłka nożna, kolarstwo, judo, łucznictwo.

Niepełnosprawność słuchowa może być widoczna, jeżeli osoby z niepełnosprawnością porozumiewają się ze sobą za pomocą języka migowego. Jednak nie zawsze będziemy wiedzieć, że dana osoba źle słyszy. Starajmy się uczyć empatii i budowania bardziej inkluzyjnego otoczenia dla osób z niepełnosprawnością słuchową.

Na jakie bariery architektoniczne oraz komunikacyjno-informacyjne napotykają osoby z niepełnosprawnością słuchową?

Osoby z niepełnosprawnością słuchową mogą napotykać na różne bariery wiążące się z utrudnionym dostępem do treści audio. Słowo Ziemia z angielskiego ma w sobie rdzeń odnoszący się do ucha (ear-th). Świat został zaprojektowany tak, że łatwiej odnajdują się w nim osoby, które słyszą.

Na jakie bariery będą napotykać osoby z wadą słuchu:

• trudność z dostępem do informacji przekazywanych kanałem słuchowym – np. alarm dźwiękowy, komunikaty słowne, treści audio,
• hałas w otoczeniu utrudniający odbiór komunikatów;
• zasłanianie ust podczas rozmowy lub obfity zarost mówiącego (utrata części komunikatu),
• wykładowca stojący tyłem do źródła światła (np. w oknie w jasny dzień) lub tyłem do słuchaczy,
• bariera w postaci szyby – pleksi oddzielająca klienta od pracownika (trudność w zrozumieniu rozmówcy);
• aule, punkty obsługi studenta niewyposażone w systemy wspomagania słyszenia (np. pętle indukcyjne),
• brak dostępu do tłumacza języka migowego,
• trudności w jednoczesnym przygotowywaniu notatek, śledzeniu treści slajdów i nawiązywaniu kontaktu wzrokowego z tłumaczem języka migowego,
• trudności w rozumieniu tekstów w języku polskim, jeżeli pierwszym językiem osoby Głuchej był język migowy.
• Urządzenia sygnalizujące o niebezpieczeństwie niewyposażone w sygnalizację świetlną.
• Filmy nieopatrzone w napisy dla niesłyszących lub w tłumaczenia języka migowego.

Co może być trudne dla otoczenia osoby z niepełnosprawnością słuchową?

Choć osoby z niepełnosprawnością słuchową nie tworzą jednorodnej grupy, to jednak można zauważyć pewne trudności, które występują, gdy zderza się ze sobą świat osób z niepełnosprawnością słuchową i bez niepełnosprawności. Są to:

• zmęczenie opiekunów/asystentów osób z niepełnosprawnością, którzy służą jako tłumacze, zastępując osobę w tych czynnościach, które nie może wykonać z powodu utraty słuchu,
• osoba wspierająca osobę z niepełnosprawnością narażona jest tak jak i ona na dyskryminację,
• poczucie wyalienowania – osoby z dalszego otoczenia nie inicjują kontaktu z osobą z niepełnosprawnością słuchową, jeżeli jest przy niej jej opiekun/asystent, tłumacz, co powoduje wykluczenie z grupy rówieśniczej,
• osoby z niepełnosprawnością słuchowa mają bardzo utrudniony dostęp do niezależnego życia. Pomimo osiągnięcia pełnoletności, mogą nadal zamieszkiwać z rodzicami i nie mieć perspektyw na usamodzielnienie się, znalezienie pracy czy założenie własnej rodziny. Pełnosprawni studenci poruszają się w innym świecie i możliwościach - mogą mieć kłopot ze zrozumieniem problemów osoby z niepełnosprawnością,
• Osoby z niepełnosprawnością w wielu czynnościach bywają wyręczane i traktowane paternalistycznie; czasem traktowane są jak niewidzialne,
• Osoby z niepełnosprawnością mogą liczyć na różne środki finansowe z tego tytułu, że posiadają niepełnosprawność – to może być niezrozumiałe u osób bez niepełnosprawności.
• Osoby bez niepełnosprawności słuchowej mają trudności w wyobrażeniu sobie na jakie bariery może napotkać osoba, która nie słyszy lub źle słyszy i mogą odczuwać niezręczność w rozmowie z osobą niesłyszącą (czy wypada powiedzieć do usłyszenia? Jak zainicjować kontakt z osobą niesłyszącą? Czy mogę poklepać po ramieniu osobę niesłyszącą, żeby zwróciła na mnie uwagę? Czy mówić bardzo głośno i wyraźnie? Czy lepiej udawać, że zrozumiało się wypowiedź czy lepiej poprosić o jej powtórzenie lub zapisanie?),
• Dla osób słyszących, może okazać się trudne używanie w większym stopniu komunikacji niewerbalnej niż werbalnej, jak na przykład odpowiednia mimika, stosowanie gestów, trudność w posługiwaniu się językiem migowym pomimo teoretycznej znajomości jego podstaw.
• Osoby niesłyszące mogą tracić część komunikatów werbalnych, które przekazujemy w trakcie rozmowy,
• Osoby głuche mogą intensywnie wpatrywać się w usta rozmówcy, używać prostego i bezpośredniego języka oraz nie stosować zawoalowanych komunikatów. Dla osoby słyszącej może to być początkowo krępujące.

Co może pomóc w studiowaniu osobie z niepełnosprawnością słuchową?

• Wzajemne dzielenie się notatkami,
• Przekazywanie studentom z wyprzedzeniem materiału, który będą musieli opanować,
• Przekazanie studentom skryptów, prezentacji, planu prezentacji przed rozpoczęciem zajęć,
• Współpraca z tłumaczem języka migowego:
  1. Pamiętaj, by kierować wypowiedzi do studenta, a nie tłumacza,
  2. Informuj studentów o możliwość skorzystania z usługi tłumaczeń on-line na język migowy w celu regulacji spraw administracyjnych (usługa dostępna przez stronę uczelni, opłacona w ramach projektu),
• Organizacja na uczelni pokoju odpoczynku,
• Udzielenie wsparcia w nawiązywaniu kontaktów z innymi studentami (tutoring rówieśniczy),
• Wsparcie asystenta studenta z niepełnosprawnością,
• Informowanie o możliwości wsparcia psychologicznego na uczelni,
• Umożliwienie notowania w wybrany przez siebie sposób (np. na laptopie, za pomocą dyktafonu, z pomocą asystenta, z pomocą note-takera),
• Umożliwienie studentowi korzystania z technologii zamiany mowy na tekst, tekstu na mowę (np. oprogramowanie Whisper AI),
• umożliwienie zdawania egzaminu w innej formie np. z uwagi na trudności w formułowaniu wypowiedzi, zamiana formy ustnej na pisemną,
• inicjowanie działań służących integracji wewnątrz grupy studenckiej, praca w grupach,
• oferowanie wsparcia podczas regulowania spraw administracyjnych.

Kilka słów do osób z niepełnosprawnością słuchową

Twoja obecność na uczelni oznacza, że chcesz się rozwijać oraz zdobywać wiedzę. Mamy nadzieję, że uczelnia dostarczy Ci odpowiednich wyzwań rozwojowych. Jeżeli jest coś, co możemy zrobić, aby wyrównać Twoje szanse w dostępie do edukacji, to proszę powiedz nam o tym. Ty sam najlepiej wiesz, czego potrzebujesz i co może Ci pomóc, a co Ci utrudnia studiowanie.

Wymagania, które stawia przed Tobą uczelnia są takie same jak dla innych studentów. Czasem osoby bez niepełnosprawności nie wiedzą jak zagadać, zaoferować pomoc, co powiedzieć, żeby nie urazić.

Zachęcam Cię do bycia samorzecznikiem w swojej sprawie. Tłumacz, zachęcaj do rozmowy i dbaj o swoje prawa. Jeżeli czujesz, że Twoje prawa nie są respektowane lub natrafiasz na bariery na uczelni, możesz w każdej chwili porozmawiać z nami o tym lub poprosić o reakcję w swojej sprawie.

Podsumowanie

Wiedza o osobach z niepełnosprawnością może zmniejszyć poziom niepokoju, a czasem także zapobiec różnym formom dyskryminacji skierowanej przeciwko osobom z niepełnosprawnością.

Pamiętaj! Nie krytykuj, nie oceniaj, staraj się zrozumieć. Bądź życzliwy. Szanuj własne granice i innych.

Twoje zachowanie może mieć wpływ na kondycję psychiczną osoby z niepełnosprawnością.

Studencie z niepełnosprawnością słuchową – zawsze możesz porozmawiać z nami o tym, co jest dla Ciebie trudne.

Studencie/pracowniku – jeżeli chcesz o coś dopytać w związku z osobą z niepełnosprawnością, zapraszamy do kontaktu.

Informacje o materiale

Opracowano na podstawie własnych doświadczeń oraz m.in. materiałów z następujących szkoleń (Szkoła dostępności FRONI):

Osoby g/Głuche i słabosłyszące w uczelni, w tym komunikacja, współpraca i prowadzenie zajęć, Beata Gulati, Anna Duczmalewska 20 marca 2025,

Oprac. mgr Kamila Wierzbicka, dnia 08.07.2025

Przydatne linki:

• Strona Polskiego Związku Głuchych,
• Link do aplikacji Whisper AI - aplikacja umożliwiająca zamianę mowy na tekst, przygotowanie transkrypcji, opracowanie napisów do filmów,
• Symulator - użytkownik z trudnościami w słuchowym odbiorze treści cyfrowych – ułatwia zrozumienie, na jakie problemy może natrafić osoba z niepełnosprawnością w świecie cyfrowym,
• Słownik języka migowego,
• Politechnika Wrocławska - baza wiedzy - dostępność materiałów cyfrowych – przykład na Politechnice Wrocławskiej, dodawanie napisów do filmów,
• Film edukacyjny – Efekt motyla- podróż w świat osób Głuchych,
• Wielojęzyczni. Studenci niesłyszący i słabosłyszący w procesie uczenia się i nauczania języków obcych – publikacja z 2013 r.,
• Wideotłumacz on-line języka migowego – link do aplikacji umożliwiającej rozmowę z pomocą tłumacza języka migowego (abonament opłacany przez UBB),
• Wytyczne WCAG 2.1. po polsku,
• Ustawa o dostępności cyfrowej - Ustawa o dostępności cyfrowej stron  internetowych i aplikacji mobilnych z 4 kwietnia 2019.

Kontakt

Konsultantka merytoryczna ds. dostępności na Uniwersytecie Bielsko-Bialskim

mgr Kamila Wierzbicka

Willowa 2, bud. B, pok. 34

43-309 Bielsko-Biała

tel. 33 8279 368

e-mail: kwierzbicka@ubb.edu.pl

poniedziałek-piątek: 7:45-15:45

_________________________________________________________________________

Kontakt do psycholog na UBB:

mgr Magdalena Horecka – Kuszmar

bud. L, pok. 014.

e-mail: mhorecka@ubb.edu.pl

tel. 33 82 79 436                                                                                             

wtorek: 9:00 – 14:00

środa: 9:00 – 16:00

Kontakt do psychologa na UBB